Ο Σολωμός, που τον διακρίνει μια ξεχωριστή ευρωπαϊκή παιδεία, ο Σολωμός, που παρακολουθεί στενά τα ευρωπαϊκά κινήματα ιδεών μέσα από την έμμονη έγνοιά του για τις ελληνικές προοπτικές, αποδεικνύεται και ένας ιδιαίτερα πολύτιμος "αυτόπτης μάρτυρας", ο οποίος βίωνε με ένταση την πορεία του Αγώνα, αναζητώντας το νόημα κάτω από τα συμβάντα, με απόλυτη συνείδηση ότι ήταν σύγχρονος με ένα υπέρογκο ιστορικό γεγονός, και όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα. Στην ουσία είναι ο πρώτος που εννοιολόγησε την ελληνική επανάσταση συνδέοντας τον απελευθερωτικό αγώνα με το αίτημα και την ανάγκη για ελευθερία των λαών. Η μαρτυρία του σε κάποιες περιπτώσεις αποτυπώνεται με την ένταση της καταγγελίας.

Με αντίστοιχη ένταση αποτυπώνεται η σολωμική μαρτυρία, ως καταγγελία, και στην αινιγματικά αλληγορική Γυναίκα της Ζάκυθος, σχεδιασμένη σύγχρονα με την κορύφωση των τραγικών συμβάντων που σηματοδοτούν τον Αγώνα, με επίκεντρο τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Για να κατανοηθούν η οργή και η βιαιότητα που διατρέχουν το κείμενο αυτό, η συγγραφέας ανατρέχει στις σύγχρονες με τα γεγονότα πηγές (Κασομούλης, Σπυρομίλιος, Φωτάκος, Φίνλεϋ κ.ά.), μια και ο σημαίνων ποιητής δεν δημιουργεί "σε κενό".

Η βαθιά ιστορική συνείδηση του Σολωμού ορίζει και την προσπάθειά του να αποτυπώσει το βηματισμό της μεγάλης ιστορίας, μέσα από γεγονότα στο περιθώριο της ιστορίας, που όμως συνιστούν, με το μέγεθος της τραγικότητάς τους, τα θεμελιώδη συστατικά της. Άλλωστε, το ρίγος της ιστορίας, το ρίγος της μνήμης, ρίγος στην ουσία πολιτικό, διατρέχει το σολωμικό έργο.

Θα μπορούσε άραγε να υποστηρίξει κανείς ότι ο ποιητής ήταν ίσως ο πρώτος που είδε τότε τον Άγγελο της Ιστορίας να φτερουγίζει πάνω από τα ερείπια, προσπαθώντας να πετάξει προς το μέλλον;