Η επικαιρότητα του δοκιμίου αυτού είναι σήμερα αυτονόητη. Ο σαρωτικός ολοκληρωτισμός της πολιτιστικής βιομηχανίας έμελε να επιβεβαιώσει στο έπακρο τις πρώιμες ανησυχίες του κριτικού της, ίσως μάλιστα οδυνηρότερα απ’ ό,τι άφηναν να εννοηθεί οι προειδοποιήσεις του.
Η πολιτιστική βιομηχανία είναι ηθελημένη ενσωμάτωση των πελατών της από πάνω. Συγκολλάει επίσης τις επί χιλιετίες χωριστές σφαίρες της υψηλής και της χαμηλής τέχνης. Προς ζημία και των δύο. Από την υψηλή υφαρπάζεται η σοβαρότητά της, με την υπολογισμένη επιδίωξη εντυπώσεων από τη χαμηλή, με τον εκπολιτιστικό της δαμασμό, το ατίθασο αντιστασιακό που ενυπήρχε σ’ αυτή, όσο ο κοινωνικός έλεγχος δεν ήταν ακόμη ολοκληρωτικός.
Το χαρακτηριστικό αυτό κείμενο του Αντόρνο προσφέρεται ως μικρό δείγμα γραφής στο πρωτότυπο και σε μετάφραση, προαναγγέλοντας την έκδοση και άλλων έργων των κριτικών φιλοσόφων της Φρανκφούρτης. Πρόκειται για μια πυκνή ανακεφαλαίωση ιδιαίτερων μελετών και γενικότερων σκέψεων σχετικά με τα φαινόμενα που απαρτίζουν την πολιτιστική βιομηχανία: τον κινηματογράφο, τη μαζική μουσική, την εμπορική λογοτεχνία, τα περιοδικά ποικίλης ύλης κ.λπ. Διακρίνοντας ως κοινά γνωρίσματά τους τη μηχανική αναπαραγωγή, την τυποποίηση και την εξομοίωση προς βιομηχανικές μορφές οργάνωσης, τον εξορθολογισμό των τεχνικών διάδοσης και άγρας οπαδών, την καλλιέργεια εύκολης και παραπλανητικής συγκίνησης, ο Αντόρνο προειδοποιεί σε μια πρώιμη εποχή για τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα της πολιτιστικής βιομηχανίας, που ακυρώνει τον πολιτισμό ως έκφραση ανθρώπινου πόνου και αντίστασης, και σημειώνει την άμβλυνση της κριτικής των ίδιων των διανοουμένων απέναντί της.
Ο Theodor W. Adorno γεννήθηκε το 1903 στη Φρανκφούρτη. Σπούδασε φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ψυχολογία και μουσικολογία στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, απ’ όπου έλαβε το διδακτορικό του. Πηγαίνοντας στη Βιέννη, συνέχισε τις σπουδές του στη μουσική με δασκάλους τον Alban Berg και τον Eduard Steuermann. Έγινε υφηγητής με μια διατριβή για τον Kίρκεγκωρ υπό την επίβλεψη του Paul Tillich. Το 1934, αφού του είχε απαγορευτεί η διδασκαλία, μετανάστευσε στην Αγγλία και άρχισε να διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το 1938 μετανάστευσε στις ΗΠΑ και εργάστηκε στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης, του οποίου ήταν άτυπος συνεργάτης από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 και το οποίο είχε ήδη μετεγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη. Συνεργάστηκε επίσης με τον Paul Lazarsfeld στο Princeton Radio Research Project. Το 1949 επέστρεψε στη Γερμανία και έγινε καθηγητής φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης. Διηύθυνε το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας, μαζί με τον Μαξ Χορκχάιμερ, τον οποίο διαδέχτηκε αργότερα στη θέση του διευθύνοντα προέδρου. Πέθανε το 1969 από έμφραγμα στην Ελβετία. Έργα του είναι: Kierkegaard. Konstruktion des Ästhetischen (1933), Dialektik der Aufklärung. Philosophische Fragmente (μαζί με τον Max Horkheimer, 1947), Philosophie der neuen Musik (1949), Minima Moralia. Reflexionen aus dem beschädigten Leben (1950), The Authoritarian Personality (μαζί με τους Else Frenkel-Brunswik, Daniel J. Levinson και R. Nevitt Sanford, 1950), Versuch über Wagner (1952), Prismen. Kulturkritik und Gesellschaft (1955), Zur Metakritik der Erkenntnistheorie. Studien über Husserl und die phänomenologischen Antinomien (1956), Dissonanzen. Musik in der verwalteten Welt (1956), Aspekte der Hegelschen Philosophie (1957), Noten zur Literatur I (1958), Klangfiguren. Musikalische Schriften I (1959), Mahler. Eine musikalische Physiognomie (1960), Noten zur Literatur II (1961), Einleitung in die Musiksoziologie. Zwölf theoretische Vorlesungen (1962), Sociologica II. Reden und Vorträge (μαζί με τον Max Horkheimer, 1962), Drei Studien zu Hegel (1963), Eingriffe. Neun kritische Modelle (1963), Der getreue Korrepetitor. Lehrschriften zur musikalischen Praxis (1963), Quasi una fantasia. Musikalische Schriften II (1963), Moments musicaux. Neu gedruckte Aufsätze 1928-1962 (1964), Jargon der Eigentlichkeit. Zur deutschen Ideologie (1964), Noten zur Literatur III (1965), Negative Dialektik (1966), Ohne Leitbild. Parva Aesthetica (1967), Berg. Der Meister des kleinsten Übergangs (1968), Impromptus. Zweite Folge neu gedruckter musikalischer Aufsätze (1968), Sechs kurze Orchesterstücke op. 4 <1929> (1968), Komposition für den Film (μαζί με τον Hanns Eisler, 1969), Stichworte. Kritische Modelle 2 (1969).
Σύνοψη της πολιτιστικής βιομηχανίας
Theodor W. Adorno
Σύνοψη της πολιτιστικής βιομηχανίας
Résumé über KulturindustrieΜετάφραση: Λευτέρης Αναγνώστου
Πρόλογος: Λευτέρης Αναγνώστου
Σχήμα: 17Χ12
Σελίδες: 52
Χρονολογία έκδοσης:
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια